Στη φωτογραφία ο καθηγητής Θεόδωρος Καρυώτης 

Του Θεόδωρου Καρυώτη

Από τη Συνθήκη της Λωζάνης το 1923 μέχρι το 1973 το Αιγαίο Αρχιπέλαγος ελεγχόταν και κυριαρχούνταν, από στρατιωτική, οικονομική και πολιτιστική άποψη, από την Ελλάδα. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου η Τουρκία ουδέποτε διαμαρτυρήθηκε γι’ αυτή την κατάσταση και ποτέ δεν αμφισβήτησε το υπάρχον νομικό καθεστώς. Αυτή η κατάσταση άλλαξε δραματικά το 1973, όταν ανακαλύφθηκαν κοιτάσματα πετρελαίου έξω από τη νήσο Θάσο από την αμερικανική εταιρεία Oceanic Exploration. Εκείνη την περίοδο, βασικά για λόγους πολιτικής εσωτερικής κατανάλωσης, οι δικτάτορες που κυβέρνησαν την Ελλάδα από το 1967 μέχρι το 1974 ανακοίνωσαν ότι τα κοιτάσματα ήταν μεγάλης εμπορικής αξίας, χωρίς να αντιληφθούν τις διεθνείς επιπτώσεις αυτής της πράξης τους. Η Τουρκία αμέσως αντέδρασε και την 1η Νοεμβρίου 1973 παραχώρησε στην τουρκική εταιρεία πετρελαίων TRAO δικαιώματα εξερεύνησης υδρογονανθράκων στο ανατολικό Αιγαίο. Η περιοχή στην οποία η Τουρκία έδωσε δικαιώματα εξερεύνησης ξεκάθαρα επικάλυπτε της περιοχές της ελληνικής υφαλοκρηπίδας των νησιών Λήμνου, Σαμοθράκης, Αγίου Ευστρατίου, Λέσβου και Χίου.

Δεν πρέπει, βέβαια, να ξεχνάμε ότι από τότε ξεκίνησαν οι χιλιάδες παραβιάσεις της Άγκυρας όχι μόνο του εναέριου χώρου μας αλλά και της αιγιαλίτιδας ζώνης.

Πρέπει να επιστρέψει κανείς πίσω τριάντα έξι χρόνια, στο 1982, για να καταλάβει το πρόβλημα της Τουρκίας. Στις 30 Απριλίου 1982, στη Νέα Υόρκη, η Τουρκία ήταν η μία από τις τέσσερις χώρες που δεν υπέγραψαν τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS) Οι άλλες τρεις ήταν οι ΗΠΑ, το Ισραήλ και η Βενεζουέλα. Από τότε ακόμα δεν έχει συνέλθει από αυτή τη μεγάλη ήττα της, μιας και η ΑΟΖ και τα δικαιώματα νησιών σε ΑΟΖ της δημιούργησαν μια αφόρητη πίεση.

Έτσι η Τουρκία, για πάνω από τρεις δεκαετίες τώρα, συνεχίζει να αρνείται ουσιαστικά την ύπαρξη του Συντάγματος των Ωκεανών και Θαλασσών που θέσπισε η παγκόσμια κοινότητα το 1982. Οι τουρκικές διεκδικήσεις είναι συνδεδεμένες με οικονομικά συμφέροντα που σχετίζονται με τα θέματα της αλιείας και των υδρογονανθράκων. Η Τουρκία μονότονα αρνείται την ύπαρξη ΑΟΖ σε ολόκληρη την Ανατολική Μεσόγειο και ομιλεί πάντα μόνο για υφαλοκρηπίδα.

Οι αριθμοί που παρουσιάζει η Τουρκία αναφέρουν ότι τώρα το 43,5% του Αιγαίου Αρχιπελάγους ανήκει στην Ελλάδα, το 7,5% στην Τουρκία και το υπόλοιπο 49% στην ανοιχτή θάλασσα. Με χωρικά ύδατα 12 ν.μ. στην Ελλάδα θα περιέλθει το 71,5%, ενώ το ποσοστό της Τουρκίας θα αυξηθεί μόνο κατά 1,3% και θα φτάσει στο 8,8% με την  ανοιχτή θάλασσα να περιορίζεται στο 19,7%.

Η Τουρκία ,υποστηρίζει  επίσης, ότι θα χάσει και ένα ποσοστό από την υφαλοκρηπίδα που της ανήκει για εξερεύνηση και εκμετάλλευση μειούμενη από το 16,3% (28.126 χλμ.²) στο 8,27% (14.240 χλμ.²), όταν η Ελλάδα επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα στα 12 ν.μ. Οι τρεις λέξεις, Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη, δεν υπάρχουν στο τουρκικό λεξιλόγιο.

Η ταλαιπωρία της ΑΟΖ

Είναι βέβαια ενδιαφέρον να δούμε πότε ξεκίνησε το φοβικό σύνδρομο της Ελλάδας για την ανακήρυξη της ΑΟΖ. Δημιουργεί εντύπωση ότι αυτό ξεκίνησε το έτος 1979, δηλαδή όταν δεν υπήρχε ΑΟΖ. Την περίοδο που ήταν πρωθυπουργός ο Κωνσταντίνος Καραμανλής έγινε μια συνάντηση του τότε γενικού διευθυντή του Υπουργείου Εξωτερικών, Γιάννη Τζούνη, με τον Βρετανό πρέσβη στην Αθήνα, Ι. Τζ. Μ. Σάδερλαντ. Σ’ αυτό το εμπιστευτικό έγγραφο ο Βρετανός πρέσβης περιγράφει τη συνομιλία που είχε με τον Τζούνη στο γραφείο του στις 23 Ιανουαρίου 1979.

Ο Γιάννης Τζούνης εξήγησε στον Σάδερλαντ ότι η Ελλάδα προτίθετο να αναλάβει δεσμεύσεις που θα περιλάμβαναν την εγγύηση της ελεύθερης κίνησης για τα τουρκικά πλοία από περιοχές που ανήκαν στην ελληνική υφαλοκρηπίδα, ότι κανένα μέρος δεν θα ανακηρύξει αποκλειστική οικονομική ζώνη στο Αιγαίο (η έμφαση δική μου) και ότι κανένα κράτος δεν θα τοποθετήσει επιθετικά όπλα στον βυθό της δικής του υφαλοκρηπίδας. Φαίνεται ότι η Ελλάδα έχει κρατήσει, για τριάντα εννέα χρόνια τώρα, την υπόσχεσή της να μην ανακηρύξει ΑΟΖ στο Αιγαίο! Δυστυχώς καμία ελληνική κυβέρνηση δεν τόλμησε να σηκώσει το ανάστημά της όλα αυτά τα χρόνια, όπως έκανε ο αείμνηστος Τάσσος Παπαδόπουλος που το 1984, διαθέτοντας μόνο τέσσερα τανκς και δύο ελικόπτερα ανακήρυξε την ΑΟΖ της Κυπριακής Δημοκρατίας.

Ο Ξεχασμένος Εναέριος Χώρος

Ο Ανδρέας Παπανδρέου, σε μια ομιλία του στην Βουλή το 1988, αναφέρθηκε σε μία επιστολή του Υπουργού Εξωτερικών Κωνσταντίνου Μητσοτάκη προς τον Υπουργό Εθνικής Άμυνας Ευάγγελο Αβέρωφ στις 21 Νοεμβρίου 1980, όπου μεταξύ άλλων έγραφε:

«Σε ότι αφορά το περίφημο πλέον θέμα των δέκα και έξι μιλίων, πως έχει το πράγμα; Πράγματι τα μίλια είναι δέκα σύμφωνα με τον νόμο του 1931. Όταν μπήκαμε στο ΝΑΤΟ προσαρμοστήκαμε σε μια διάταξη του ΝΑΤΟ σύμφωνα με την οποίαν ο εναέριος χώρος μιας συμμάχου χώρας καθορίζεται από τα χωρικά της ύδατα σε ότι αφορά τις λειτουργίες του ΝΑΤΟ. Όταν η Ελλάδα, το 1974, βγήκε από το στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ, έπαψε να υπάρχει αυτή η αντιστοιχία μεταξύ εναερίου χώρου και χωρικών υδάτων. Επανήλθε εν ισχύ ο νόμος του 1931 και είχαμε 10 μίλια μέχρι την ώρα που υπογράψαμε την συμφωνία.»

Δηλαδή οι Αμερικανοί διατηρούν, μέχρι σήμερα, την θέση ότι ο εναέριος χώρος μας πρέπει να συμπίπτει με την αιγιαλίτιδα ζώνη μας των 6 ναυτικών μιλίων.

Επίλογος

Θα είναι ενδιαφέρον να επιστρέψουμε στην ομιλία του Ανδρέα (όπως ήταν γνωστός στο πανελλήνιο) στην ελληνική Βουλή το 1988, όπου απαντάει και στον Νίκο Κοτζιά, 30 χρόνια νωρίτερα, σχετικά με την τμηματική επέκταση της αιγιαλίτιδας ζώνης μας,

Πιο συγκεκριμένα, απευθυνόμενος στον αρχηγό της τότε αξιωματικής αντιπολίτευσης Κωνσταντίνο Μητσοτάκη διατύπωσε την εξής σκέψη:

«Λίγο πριν έρθει το ΠΑΣΟΚ στην εξουσία εστάλη επιστολή κυρίου Αβέρωφ η οποία έλεγε ότι ο περιορισμός ο οποίος ίσχυε μέχρι τώρα, σχετικά με έρευνες στην υφαλοκρηπίδα δεν ισχύει πλέον. Κάνατε μια ευφυή πρόταση για την υφαλοκρηπίδα και είπατε το εξής: Αν πάμε στον Αμβρακικό αφορά αυτό την Τουρκία;  Γιατί θα εμπλακεί η Τουρκία; Δεν μπορέσαμε, με άλλα λόγια, σε χώρους που είναι απολύτως δικοί μας, με κάθε έννοια του όρου υφαλοκρηπίδα να κάνουμε έρευνες και γεωτρήσεις. Η απάντηση είναι κ. Μητσοτάκη ότι εφόσον κάνετε οτιδήποτε, χαρίζεται τον υπόλοιπο χώρο σε εκείνους. Αυτό σας πέρασε ποτέ από το μυαλό σας; Εάν αρχίσουμε δηλαδή εμείς να διαλέγουμε σημεία που δεν θίγουν την Τουρκία, τότε παραδίδουμε το υπόλοιπο εις την Τουρκία και δημιουργείται νομικό προηγούμενο.»

Εκείνη την χρονική περίοδο είχα, ήδη ενημερώσει τον πρωθυπουργό Ανδρέα Παπανδρέου για την αξία της ΑΟΖ και είχε αντιληφθεί την σημασία της και όπως έχω, επανειλημμένα, γράψει μου ζήτησε να συναντήσω τον Κάρολο και τον Γιάννη. Κάρολος ήταν ο Κάρολος Παπούλιας και Γιάννης ο Γιάννης Καψής. Η συνάντηση αυτή δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ. Εκείνη την ημέρα του 1988 στην Βουλή ο Ανδρέας Παπανδρέου έχασε την μεγάλη ευκαιρία να βάλει στο χρονοντούλαπο της ιστορίας την υφαλοκρηπίδα και να ασχοληθεί με την ΑΟΖ.