Κατ’ εντολή του στρατηγού Μακρυγιάννη απεικόνισε την ελληνική επανάσταση ο Παναγιώτης Ζωγράφος

Κατ’ εντολή του στρατηγού Μακρυγιάννη απεικόνισε την ελληνική επανάσταση ο Παναγιώτης ΖωγράφοςΔημοσιεύτηκε AllTimeClassicΣτις 25 Μαρτίου 2024

Παναγιώτης Ζωγράφος:Η ναυμαχία της Σφακτηρίας στο Ναυαρίνο

Της Μαρίνας Μπαμπαλιάρη

Ο στρατηγός Μακρυγιάννης αποφάσισε- να ιστορίσει- όπως έλεγε τους αγώνες των Ελλήνων για την ελευθερία,την επανάσταση του 1821 με τα απομνημονεύματα του αλλά και με εικόνες. Όπως είναι γνωστό ήταν αγράμματος και έμαθε γράμματα σε μεγάλη ηλικία μόνο και μόνο για να γράψει τα απομνημονεύματα του και μέσα από αυτά να καταγράψει την ελληνική επανάσταση.

Κάλεσε αρχικά ένα ζωγράφο “Φράγκο” δηλαδή έναν ξένο όπως συνήθιζε να λέει και του ζήτησε να κάνει δύο τρεις ζωγραφιές. ‘Αμεσα όμως κατάλαβε ότι ο “Φράγκος” δεν κατάφερε να κατανοήσει και να ταυτιστεί με το πως ο ίδιος βίωσε τον αγώνα,και ότι δεν χρειάζονταν καλλιτεχνικές αναπαραστάσεις, αλλά εικόνες περιγραφικές με όλα τα απαραίτητα στοιχεία που θα ήταν ικανά να εξιστορήσουν με ακρίβεια το θέμα που απεικόνιζαν.

Έτσι απευθύνθηκε στον Παναγιώτη Ζωγράφο ο οποίος καταγόταν από τη Λακωνία και πολέμησε στο πλευρό του και του ζήτησε να μεταφέρει τις καταγραφές της μνήμης του, τις σχετικές με τις πιο σημαντικές στιγμές του αγώνα και να ζωγραφίσει αυτούς τους μοναδικούς πίνακες για να καταγραφεί η αλήθεια και να απαντήσει στα ψέματα και στις αδικίες. Ο Παναγιώτης Ζωγράφος ήταν ένας λαϊκός,αυτοδίδακτος ζωγράφος,αγιογράφος της Μεταβυζαντινής περιόδου.

Φρόντισε αυτή η τεράστια προσπάθεια για την απεικόνιση να ξεκινήσει νωρίς το 1836 και τελείωσε το 1839. Ο Μακρυγιάννης το 1836 ήτανε υπηρεσία στη Δυτική Ρούμελη-Στερεά Ελλάδα απ’ όπου καταγόταν και έβγαινε, όπως λέει ο ίδιος, στις τοποθεσίες και κατέγραφε τα σημεία ακριβώς κάνοντας ένα είδος τοπογραφικών σχεδίων για τις μάχες που είχαν γίνει εκεί.

Όλοι οι πίνακες έγιναν καθ’ υπόδειξη του Μακρυγιάννη με ιδιαίτερη επιμονή και έμφαση στη λεπτομέρεια, η σύνθεση τους βασιζόταν πάντα στα τοπογραφικά που είχε φτιάξει. Κατασκευάστηκαν 25 πίνακες, οι 21 απεικονίζουν μάχες ενώ οι υπόλοιποι 4 είναι συμβολικοί εκ των οποίων σώζονται μόνο τρεις καθώς ο τέταρτος καταστράφηκε από τον ίδιο τον ζωγράφο. Ο ίδιος ο Μακρυγιάννης στα απομνημονεύματα του τον περιγράφει “η Ελλάς ξαπλωμένη και ξεπλέκει τα μαλλιά της κι ο Αρμασπέρης της βγάνει με το χέρι του ματωμένη την καρδιά της”. Πρόκειται για τον προϊστάμενο της αντιβασιλείας και παντοδύναμο έπειτα πρωθυπουργό του ‘Οθωνα τον οποίο και φοβήθηκε ο ζωγράφος γι’ αυτό και κατέστρεψε τον πίνακα.

Παναγιώτης Ζωγράφος:Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης

Σε αυτούς τους τρεις συμβολικούς έχουμε την Άλωση της Κωνσταντινούπολης όπου ο Μακρυγιάννης βάζει τον αγώνα της απελευθέρωσης να ξεκινάει από εκείνη την αποφράδα ημέρα 29η Μαϊου 1453 γι’ αυτό και από την δεξιά πλευρά βάζει τον Σουλτάνο,ενσάρκωση της τυραννίας και από την αριστερή τον Ρήγα Φεραίο να σπέρνει τον σπόρο της ελευθερίας. Ο δεύτερος με τίτλο “η δίκαιη απόφασις του θεού δια την απελευθέρωσιν της Ελλάδος” απεικονίζει τον θεό ο οποίος δίνει εντολή στους αγγέλους να στεφανώσουν την Ελλάδα την οποία την αποδίδει ως μια κοπέλα με ενδυμασία της εποχής της επανάστασης κρατώντας ασπίδα και δόρυ,πιο δεξιά τον ‘Οθωνα με την Αμαλία και απέναντι τους οι βασιλείς των τριών δυνάμεων Νικόλαο Βικτωρία και Φίλιππο. Στα απομνημονεύματα του βέβαια ο στρατηγός λέει ξεκάθαρα ότι οι ξένες δυνάμεις εκμεταλλεύτηκαν τον αγώνα αυτό. Ο τρίτος από τους συμβολικούς είναι ένας κατάλογος με ονόματα φιλελλήνων περίπου 350 που συμμετείχαν στην ελληνική επανάσταση και σκοτώθηκαν στην Ελλάδα.

Παναγιώτης Ζωγράφος:Η πρώτη των Αθηνών,μάχη και πρώτη πολιορκία των Αθηνών

Όταν τελείωσαν οι πίνακες το 1839 ο Μακρυγιάννης έκανε ένα δείπνο στο σπίτι του και τους παρουσίασε. Συνολικά ο Παναγιώτης Ζωγράφος έφτιαξε πέντε σειρές. Μια σειρά χάρισε στον Βασιλιά ‘Οθωνα τρεις σειρές στους τρεις πρέσβεις των μεγάλων δυνάμεων για να τις δώσουν αντίστοιχα στον Τσάρο της Ρωσίας, τη βασίλισσα της Αγγλίας και τον βασιλιά της Γαλλίας και μια σειρά η οποία ήταν η μόνη που είχε γίνει σε ξύλο,κράτησε ο ίδιος. Την σειρά που έγινε σε ξύλο την υπογράφει ο Παναγιώτης Ζωγράφος ενώ στις άλλες βοήθησε και ο γιος του Δημήτρης. Από αυτές τις πέντε σειρές σήμερα σώζονται μόνο δύο και μια σειρά κομματιασμένη,αυτή του ιδίου του Μακρυγιάννη σε ξύλο. Η μια από αυτές βρίσκεται στην Αγγλία στην βιβλιοθήκη του Πύργου του Ουίνσδορ και η άλλη που είναι η σειρά που είχε προσφέρει στον ‘Οθωνα βρέθηκε στη Ρώμη απ’ όπου σε καλλιτεχνικό πλειστηριασμό την αγόρασε το 1909 ο Ιωάννης Γεννάδειος, ενώ το 1926 ανέθεσε στον Frederic Boissona να βγάλει μια σειρά από πολύ ωραίες λιθογραφίες και να κάνει ένα λεύκωμα με 140 αντίγραφα. Στο Εθνικό Ιστορικό μουσείο σώζονται οκτώ πίνακες.

Παναγιώτης Ζωγράφος: Η πολιορκία και η ‘Αλωση της Τριπολιτσάς

Το έργο του Παναγιώτη Ζωγράφου σύμφωνα με τον Μ. Στεφανίδη είναι αντίλογος στην ακαδημαϊκή παράδοση της σχολής του Μονάχου και προδρομικό του Θεόφιλου.

Η Διευθύντρια της Εθνικής Πινακοθήκης και Καθηγήτρια της Ιστορίας της Τέχνης κυρία Μαρίνα Λαμπράκη- Πλάκα γράφει για τον Παναγιώτη Ζωγράφο σε άρθρο της με τίτλο «Εικονογραφία του αγώνα » που δημοσιεύτηκε στην Καθημερινή τον Ιούνιο του 1997. «Λαϊκός ζωγράφος, αγιογράφος της μεταβυζαντινής λαϊκής παράδοσης, αγωνιστής και ο ίδιος, ο Παναγιώτης Ζωγράφος ήταν ιδανικά προικισμένος για να αισθητοποιήσει τα οράματα του Στρατηγού. Οι αρχέτυπες εικόνες που είχαν στο πνεύμα τους κατάγονταν απ’ τον ίδιο πολιτισμό, έναν πολιτισμό λαϊκό αλλά αυτάρκη, ζωογονημένο από ένα πλούσιο παρελθόν που είχε περάσει μέσα στους φορείς του, όχι σαν ξηρή ιστορική μνήμη, αλλά σαν ύφος ζωής, σαν παραδομένη τεχνική και καλαισθησία».