Του Γιώργου Δημητρακόπουλου
Το καθεστώς των Στενών του Βοσπόρου και των Δαρδανελίων, ήταν ιστορικά πάντα στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος των Μεγάλων Δυνάμεων. Έτσι, όπως άλλωστε ήταν αναμενόμενο, με το τέλος του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου και τον Διαμελισμό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ,αποτέλεσε αντικείμενο συζήτησης στη διάρκεια των διαπραγματεύσεων για την σύναψη των Συνθηκών που θα επισφράγιζαν το τέλος του Πολέμου.
Η Συνθήκη των Σεβρών ( η ονομασία της από την Γαλλική πόλη Σέβρ όπου έλαβαν χώρα οι διαπραγματεύσεις για τη σύναψη της)που ήταν η Συνθήκη ανάμεσα στις νικήτριες δυνάμεις και την Οθωμανική Αυτοκρατορία και η οποία επισημοποίησε τον διαμελισμό της , προέβλεπε την αποστρατικοποίηση των Στενών, κηρύσσοντας τα διεθνή περιοχή και διασφαλίζοντας με τον τρόπο αυτό την μέσω αυτών ελεύθερη ναυσιπλοΐα.
Όπως όμως είναι γνωστό το κίνημα των Νεοτούρκων υπό τον Κεμάλ Ατατούρκ δεν αποδεχόταν την Συνθήκη των Σεβρών που είχε υπογράψει ο Σουλτάνος Μεχμέτ . Μετά τον Ελληνοτουρκικό Πόλεμο ,την Μικρασιατική καταστροφή και την ανακωχή των Μουδανιών, ο Πρωθυπουργός της Τουρκίας Ισμέτ Ινονού (ως τότε γνωστότερος με το όνομα Ισμέτ Πασά) προσήλθε στην Διάσκεψη της Λωζάννης, που είχε ήδη αποφασιστεί προκειμένου να συναφθεί η συνθήκη που θα επισημοποιούσε το τέλος του Ελληνοτουρκικού Πολέμου, ως ο εκπρόσωπος του Κεμάλ που είχε στο μεταξύ διαδεχθεί ,ανατρέποντας τον ,τον Σουλτάνο στην εξουσία,και διαπραγματεύτηκε μεταξύ των άλλων θεμάτων και το μελλοντικό καθεστώς των Στενών .
Οι συζητήσεις σχετικά με το θέμα του καθεστώτος των Στενών δεν ήταν καθόλου εύκολες, κυρίως λόγω των αντίθετων απόψεων της Σοβιετικής Ένωσης και της Μεγάλης Βρετανίας , με την πρώτη να επιδιώκει προνομιακές για τα συμφέροντα της ρυθμίσεις και την δεύτερη να επιδιώκει την αποτροπή μιας τέτοιας έκβασης. Η αντιπροσωπεία της Σοβιετικής Ένωσης στη Διάσκεψη υποστηριζόμενη και από την Τουρκική , αντιστάθηκαν στην άποψη των Συμμάχων , η οποία προέβλεπε την ελεύθερη ναυσιπλοΐα μέσω των Στενών, την καθιέρωση από-στρατιωτικοποιημένων ζωνών στα παράλια και την παραμονή των Συμμαχικών στρατευμάτων στην Κωνσταντινούπολη.Έτσι καθ’ όλη τη διάρκεια της Διάσκεψης το ζήτημα του μελλοντικού καθεστώτος των Στενών θα αποτελέσει την αιτία «διπλωματικής μονομαχίας» ανάμεσα στον Υπουργό Εξωτερικών της Μεγάλης Βρετανίας, Λόρδο Κουρζόν και τον Κομισάριο για τα Διεθνή Θέματα και την Εξωτερική Πολιτική της Σοβιετικής Ένωσης, Γκεόργκι Τσιτσέριν, με τον δεύτερο να απαιτεί να απαγορεύεται η διέλευση πολεμικών πλοίων από τα Στενά και να απαιτεί την αποκατάσταση των κυριαρχικών δικαιωμάτων της Τουρκίας στην περιοχή των Στενών συμπεριλαμβανομένου και του δικαιώματος της Τουρκίας να οχυρώσει τα παράλια. Τελικά, θα επικρατήσει η άποψη των Συμμάχων.
Ο Έρνεστ Χεμινγουέι που ως δημοσιογράφος κάλυπτε τη Διάσκεψη της Λωζάννης , έστειλε αρκετές ανταποκρίσεις για τις εργασίες της Διάσκεψης γενικά και ειδικότερα για το θέμα των Στενών, μερικές από τις οποίες αναφέρονται στις αντιπαραθέσεις της Σοβιετικής Ένωσης με την Μεγάλη Βρετανία για το καθεστώς των Στενών. Ενδιαφέρον έχει η ανταπόκριση που στάλθηκε στις 8 Δεκεμβρίου του 1922 και δημοσιεύθηκε με τίτλο « Οι Τούρκοι Συμφωνούν με την Πολιτική των ΗΠΑ και των Συμμάχων» και υπότιτλο « Ο Ισμέτ Πασά Αποδέχεται Γενικώς τις Προτάσεις για τα Στενά ως Βάση για Συμφωνία».
Γράφει ο Έρνεστ Χεμινγκουέι στην ανταπόκριση του: «… Ο Ισμέτ Πασά , επικεφαλής της Τουρκικής Αντιπροσωπείας στην Διάσκεψη για την Ειρήνη αποδέχθηκε με τροποποιήσεις τις προτάσεις που υπέβαλλαν οι ΗΠΑ και οι Σύμμαχοι για τα Τουρκικά (sic) Στενά. Ο Ισμέτ Πασά απευθυνόμενος στην Ειδική Επιτροπή (ενν. της Διάσκεψης) για τα Τουρκικά (sic) Στενά , είπε ότι οι Τούρκοι αποδέχτηκαν γενικώς τις προτάσεις των Συμμάχων για το μελλοντικό καθεστώς των Στενών , αλλά αντιτάχθηκαν στο σχέδιο των Συμμάχων να συμπεριλάβουν και την Κωνσταντινούπολη μέσα στην από-στρατιωτικοποιημένη ζώνη. Οι Τούρκοι ισχυρίστηκαν ότι πρέπει να έχουν το δικαίωμα να οχυρώσουν την Κωνσταντινούπολη».
Θα πρέπει εδώ να σημειωθεί ότι ο Χέμινγουεϊ υπογράφει την ανταπόκριση με το ψευδώνυμο Τζoν Χάντλεϋ το οποίο χρησιμοποιούσε για τις ανταποκρίσεις που έστελνε σε διεθνές ειδησεογραφικό πρακτορείο, με το οποίο είχε για οικονομικούς λόγους συνάψει μυστική συμφωνία συνεργασίας, παράλληλα με την συμφωνία που είχε με την εφημερίδα Toronto Star. Θα πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι οι ΗΠΑ συμμετείχαν στη Διάσκεψη της Λωζάννης ως παρατηρητές , με τον Ύπατο Αρμοστή τους στην Οθωμανική Αυτοκρατορία ναύαρχο Μπρίστολ να συμπεριλαμβάνεται στα μέλη της Αντιπροσωπείας της Μεγάλης Βρετανίας στη Διάσκεψη.
Το θέμα του καθεστώτος των Στενών θα επανέλθει στο προσκήνιο τo 1936 όταν η Τουρκία, υποστηριζόμενη και από την Μεγάλη Βρετανία θα ζητήσει την αναθεώρηση της Σύμβασης για το καθεστώς των Στενών που είχε υπογραφεί το 1923, ως μέρος της Συνθήκης της Λωζάννης, γεγονός που οδήγησε στη Διάσκεψη του Μοντρέ και στην υπογραφή της ομώνυμης Σύμβασης για το καθεστώς των Στενών που ισχύει ακόμα και σήμερα.
